W powszechnej świadomości istnieje przekonanie, że toczenie sporu sądowego, zakończonego nawet przyznaniem racji co do pretensji powoda, często nie prowadzi do niczego innego jak do pozamaterialnej satysfakcji, z uwagi na późniejszą niemożność wyegzekwowania orzeczenia. Owa niemożność skutecznej egzekucji roszczenia często jest konsekwencją wyzbycia się, przez stronę pozwaną, składników majątkowych, czyli w mowie potocznej „ucieczki dłużnika z majątkiem”. W takiej sytuacji stronie, na rzecz której zasądzone zostało określone  roszczenie, przysługuje możliwość wytoczenia powództwa uznanie bezskuteczności czynności dłużnika w wyniku której doszło do uszczuplenia jego majątku. Jest to tak zwana „skarga pauliańska”. Należy przy tym podkreślić, że skarga pauliańska toczy się w ramach odrębnego postępowania sądowego. W związku z tym wiąże się ono z wysokimi kosztami, jak również jest najczęściej długotrwałe. Jak, w każdej chyba dziedzinie ludzkiej aktywności, najlepszym sposobem na uniknięcie późniejszych przykrych konsekwencji, jest profilaktyka. Ustawodawca przewidział szereg instytucji służących zabezpieczeniu interesów stron stosunków i sporów cywilnoprawnych. Na gruncie omawianego zagadnienia, taką „profilaktyką”  i zabezpieczeniem interesów strony jest instytucja zabezpieczenia roszczenia. Co warte podkreślenia na wstępie, zabezpieczenie roszczeń możliwe jest nie tylko w sporach majątkowych. Jednakże, dla potrzeb niniejszej publikacji, skierowanej do osób i podmiotów spotykających się w swej działalności gospodarczej i zawodowej głównie ze sporami majątkowymi, ten zakres instytucji zabezpieczenia będzie szczególnie wyeksponowany.

            Nieprzypadkowo, postępowanie zabezpieczające, uregulowane zostało przez ustawodawcę w części drugiej kodeksu postępowania cywilnego, bezpośrednio poprzedzającej część trzecią poświęconą egzekucji. Jest to bowiem postępowanie, które będąc postępowaniem pomocniczym w stosunku do postępowania rozpoznawczego prowadzonego przed sądem, może znaleźć swoje zakończenie właśnie w toku postępowania egzekucyjnego, czyniąc zadość roszczeniom strony, dochodzonym na drodze sądowej. Celem postępowania zabezpieczającego jest zatem udzielenie tymczasowej ochrony prawnej interesom strony postępowania, w praktyce najczęściej powodowi. Stronami postępowania zabezpieczającego są uprawniony – tj. strona domagająca się ustanowienia zabezpieczenia i na której rzecz ma zostać ono ustanowione, oraz obowiązany- czyli podmiot przeciwko której ma zostać udzielone zabezpieczenie. Jak już zostało wspomniane, zabezpieczenie jest możliwe nie tylko w sprawach majątkowych. Zgodnie z literalną treścią przepisu art. 730§1 kodeksu postępowania cywilnego; „w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny (…)”.  Tak ujęta podstawa zabezpieczenia oznacza, że może ono zostać dokonane również w sprawie, która nie będzie mogła być w przyszłości realizowana na drodze egzekucji sądowej.  

            Pomimo tego, że postępowanie zabezpieczające jest ujmowane jako postępowanie pomocnicze, w stosunku do właściwego postępowania sądowego, to dokonanie zabezpieczenia może odbyć się w oderwaniu od sprawy sądowej. I tak istnieje możliwość udzielenia zabezpieczenia jeszcze przed wszczęciem sprawy sądowej (przed wytoczeniem powództwa), jak i po jej zakończeniu- nawet po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego. W tym ostatnim przypadku zabezpieczenie dotyczyć może jedynie roszczeń o świadczenie, których termin spełnienia jeszcze nie nastąpił.

            W przypadku natomiast, zabezpieczenia udzielanego przed wszczęciem postępowania sądowego, sąd obligatoryjnie wyznaczy termin w którym pismo inicjujące postępowanie sądowego ma być wniesione. Termin ten może wynosić maksymalnie dwa tygodnie, a konsekwencją nie wszczęcia postępowania przez uprawnionego, jest upadek zabezpieczenia. Opłata od takiego wniosku wynosi 100 zł. co nie stanowi dużego kosztu, a znacząco może przyczynić się do zabezpieczenia interesów strony zainteresowanej w dalszym toku postępowania.

            Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o udzielnie zabezpieczenia jest sąd właściwy dla rozpoznania sprawy w I instancji. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia może być i najczęściej jest,  ujęty w treści samego powództwa, czy wniosku inicjującego postępowanie. Należy jednak wskazać, że wniosek o zabezpieczenie, powinien spełniać ściśle określone wymogi formalne. W szczególności uprawniony jest obowiązany do konkretnego wskazania sposobu zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne także wskazania sumy zabezpieczenia. Ponadto wymogiem dla wniosku jest uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających go. Uprawdopodobnienia nie należy utożsamiać z wykazaniem prawdopodobieństwa. Jednocześnie uprawdopodobnienie nie jest równoznaczne udowodnieniu. Trzeba mieć na uwadze, że sposób uprawdopodobnienia będzie zupełnie odmienny dla konkretnych spraw i nie sposób w tym zakresie określić jednolitej reguły. Z pomocą przychodzi z pewnością stanowisko doktryny: „Uprawdopodobnienie jest pojmowane, jako środek zastępczy dowodu w ścisłym znaczeniu, nie dający pewności, a wyłącznie prawdopodobieństwo twierdzenia o jakimś fakcie i stanowi odstępstwo od ogólnej reguły dowodzenia twierdzonych faktów na korzyść tej strony, której ustawa zezwala w określonym wypadku na uprawdopodobnienie faktu, na który się powołuje zamiast udowadniania go. Od swobodnej oceny sądu zależy uznanie, czy dokonane na podstawie uprawdopodobnienia ustalenia są na tyle wiarygodne, by na tej podstawie można było uznać za uprawdopodobnione fakty, na które strona się powołuje”  (T. Demendecki, Komentarz do art. 243 k.p.c. [w:] A. Jakubecki (red.), J. Bodio, T. Demendecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M.P. Wójcik, Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz, Zakamycze, 2005, wyd. II.).

            Ponadto, podmiot domagający się udzielenia zabezpieczenia, powinien wykazać interes prawny w jego udzieleniu. Przepis art. 730¹ §2 k.p.c. wprost wskazuje, że interes prawny w zabezpieczeniu istnieje wtedy gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.     

Z doktrynalnego punktu widzenia, rozróżniamy dwa rodzaje zabezpieczeń: zabezpieczenie nowacyjne, oraz zabezpieczenie konserwacyjne.

Zabezpieczenie nowacyjne ma za zadanie tymczasową regulację stosunków między stronami przez doraźne stworzenie sytuacji utrzymującej się do momentu merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.  Najbardziej obrazowym przykładem, a jednocześnie jednym z częściej stosowanych w praktyce, tego rodzaju zabezpieczenia jest zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych poprzez zobowiązanie obowiązanego do zapłaty określonej sumy pieniężnej uprawnionemu, jeszcze przed wydaniem wyroku określającego ostateczną wysokość świadczenia. Stosowanie zabezpieczenia nowacyjnego przez lata  spotykało się z krytyką praktyków i doktryny jako nadmiernie ingerujące w interesy i prawa obowiązanego. Nie sposób nie przyznać temu poglądowi racji z uwagi na istnienie ogólnej zasady , że zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Wyjątki w tym zakresie muszą mieć wyraźną podstawę ustawową.  Do wyjątków takich, obok wskazanego wyżej zabezpieczenia roszczenia alimentacyjnego, zaliczyć możemy m. in. zabezpieczenia służące uprawnionemu na podstawie roszczeń o rentę, wynagrodzenia za pracę, czy zabezpieczeniu przy ustaleniu ojcostwa przed urodzeniem się dziecka.

Zabezpieczenie konserwacyjne natomiast, jak sama nazwa wskazuje, zmierza do utrzymaniu istniejącego stanu prawnego, lub faktycznego. Ten rodzaj zabezpieczenia ma zatem dalece donioślejsze znaczenie praktyczne dla podmiotów gospodarczych, jak i znacznie szersze zastosowanie dla wszystkich uczestników obrotu prawnego. Jako przykłady takiego zabezpieczenia możemy wskazać, np. zakaz zbywania, zakaz obciążania, zakaz używania wskazanej ruchomości, czy nieruchomości. Zabezpieczenie może mieć również charakter obciążający majątek obowiązanego, np. poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości.

Ustawa określa również szczególną odpowiedzialność dla spółdzielni mieszkaniowych w przypadku udzielenia zabezpieczenia ustanawiającego zakaz zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.  Z mocy samej ustawy, spółdzielnia otrzymuje stosowne postanowienie sądowe w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia poprzez zakaz zbywania określonego spółdzielczego prawa do lokalu. Od tej chwili spółdzielnia odpowiedzialna jest, wobec uprawnionego, za szkodę spowodowaną samymi czynnościami umożliwiającymi zbycie spółdzielczego własnościowego prawa do takiego lokalu, jeżeli w ich wyniku poniósł on szkodę. Na gruncie orzecznictwa sądów powszechnych zostało wprost wskazane, że „Wydając zaświadczenie o prawie do lokalu spółdzielnia powinna zamieścić w nim informację o tak istotnym jego ograniczeniu jak zakaz zbycia. W przeciwnym razie niweczony byłby cel wydawania tego rodzaju zaświadczeń, służących zapewnieniu pewności w obrocie prawnym. Spółdzielnia wydająca zaświadczenie, z pominięciem informacji o sądowym zakresie zbycia dopuszcza się czynu niedozwolonego.” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach I Wydział Cywilny z dnia 05 września 2014 r., sygn. akt I ACa 455/14 – Legalis 1091720). Wynika z powyższego zatem jednoznacznie, że obowiązkiem spółdzielni jest poczynienie, w zaświadczeniu o prawie do lokalu, wzmianki o ustanowionym zakazie jego zbywania.

Postanowienie o udzieleniu tego rodzaju zabezpieczenia jest również podstawą wpisu w księdze wieczystej ostrzeżenia o zakazie zbywania tego prawa, co przewiduje wprost art. 752 ₃§2 k.p.c. Sąd wydający postanowienie o zabezpieczeniu przekazuje je sądowi wieczystoksięgowemu, a sam wpis dokonywany jest z urzędu. Właściwym w tym miejscu jest również poczynienie wzmianki o Wyroku Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 05 lutego 2014 r., w spawie za sygn. akt V CSK 147/13, gdzie sąd stwierdził, iż „Zbyt daleko idący jest pogląd, że art. 752 ₃§2 KPC nie przewiduje odpowiedzialności spółdzielni mieszkaniowej za szkodę spowodowaną czynnościami umożliwiającymi zbycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, gdy owo prawo do lokalu nie miało urządzonej księgi wieczystej.” (Legalis 993308). Oznacza to, że spółdzielnia nie może powoływać się na swój brak odpowiedzialności poprzez sam fakt nie istnienia księgi wieczystej dla lokalu. Jest to, w ocenie Sądu Najwyższego, okoliczność indyferentna od odpowiedzialności spółdzielni wobec uprawnionego za poniesioną szkodę w przypadku zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu wobec którego zostało ustanowione zabezpieczenie w postaci zakazu jego zbywania.

Nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego wprowadzoną Ustawą o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności z dnia 07 kwietnia 2017 r., ustawodawca wprowadził regulację znacząco polepszającą sytuację prawną uprawnionego w przypadku zbycia nieruchomości pomimo ustanowionego zakazu zbywania. Nowy przepis art. 752₃a k.p.c. przewiduje wprost, że zbycie, lub obciążenie, wbrew zakazowi, nieruchomości dla której nie jest prowadzona księga wieczysta lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu, jest z mocy prawa nieważna. W analogiczny sposób, a zatem pod sankcją nieważności z mocy prawa, zostało uregulowane dokonanie zbycie, wbrew zakazowi zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, jeżeli dokonano wpisu w księdze wieczystej ostrzeżenia o zakazie zbywania tego prawa.

Ze względu na rodzaj roszczenia, rozróżniamy zabezpieczenie roszczeń pieniężnych, oraz inne wypadki zabezpieczenia. Ustawa odrębne sposoby zabezpieczenia w tych dwóch przypadkach. Przy czym zabezpieczenie roszczeń pieniężnych przeciwko Skarbowi Państwa jest niedozwolone.

Tym samym dla roszczeń pieniężnych przewidziane zostały następujące rodzaje zabezpieczenia:

1) zajęcie ruchomości,

2) zajęcie wynagrodzenie za pracę,

3) zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego lub innych wierzytelności lub innych

praw  majątkowych,

4) ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości , która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu,

5) obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską,

6) ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,

7)ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.

            Inne wypadki zabezpieczenia, w przypadku roszczeń niepieniężnych, ustanawiane są przez sąd stosownie do okoliczności konkretnej sprawy, nie wyłączając również, wyżej wskazanych sposobów zabezpieczenia, właściwych dla roszczeń pieniężnych. Ustawa wskazuje jednakże kierunki i przykłady zabezpieczenia w takich wypadkach. W podobnych przypadkach sąd może w szczególności:

1) unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania.
Chciałbym w tym momencie wskazać, że kodeks wprost posługuje się pojęciem „uczestnika postępowania”, tj. osoby, czy podmiotu, uczestniczącego w postępowaniu nieprocesowym, a zatem takim gdzie między uczestnikami nie ma żadnego sporu. Jest to wyraz, wskazanej na wstępie regulacji, że zabezpieczeniu podlegają wszelkie sprawy mogące być przedmiotem postępowania sądowego. Przykładem takiego postępowania jest chociażby postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym.

2)  ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem,

3) zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia,

4) uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem,

5) nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.

      Reasumując; zabezpieczenie roszczenia bardzo często okazuje się być niezwykle przydatne do realizacji celu postępowania jakim jest realna egzekucja orzeczenia sądowego. Należy przy tym mieć na uwadze, że ta instytucja procesowa może znaleźć szerokie zastosowanie nie tylko przy sporach o charakterze stricte pieniężnym o zapłatę, ale również w innych wypadkach zaistnienia sporu w wyniku którego narażony może być interes strony uprawnionej.

Aktualności 

Zadzwoń do nas:

669 828 958

KANCELARIA HRD LEGAL
UL. POTOCKA 35/U1, 01-631 WARSZAWA
TEL. 669 828 958
E-MAIL: KANCELARIA@KANCELARIAHRD.PL

©Kancelaria HRD Legal 2023
Polityka prywatności i cookies